Những cuộc tình làm nên kiệt tác Neruda

Trong sự nghiệp văn học của Pablo Neruda (nhà thơ Chile, người từng đoạt giải Nobel Văn học năm 1971), thơ ca viết về tình yêu chiếm một vị trí đáng kể. Có thể nói, đó là nhật ký tâm hồn, là dấu ấn những mối tình nồng thắm của ông.

Nếu như trước đây, bạn đọc từng biết nhiều đến người đàn bà tên gọi Martilde Urrutia qua tập “Một trăm bài thơ tình” thì sau này, những thông tin về người phụ nữ – mối tình đầu của thi nhân, nhân vật chính của tập thơ “Hai mươi bài thơ tình và một bài ca thất vọng” (tập thơ đầu tay của Neruda) đã dần dần được phơi mở…

Nếu nói về hôn nhân, trước khi đến với Martilde Urrutia để rồi thành vợ thành chồng, Neruda từng kết hôn với một phụ nữ Hà Lan tên gọi Maria Antonieta Hagenaar (cưới năm 1930, ly dị năm 1936) và sau đó, tiếp tục chung sống tới ngót… hai mươi năm với nữ họa sĩ Argentina tên gọi Delia del Carril. Khi Neruda và Delia bắt đầu làm quen với nhau (vào năm 1935) thì Neruda đang là lãnh sựChile tại Madrid (Tây Ban Nha) và Delia thì đang theo học nghệ thuật tạo hình tại Paris. Đến năm 1939, Neruda được Chính phủChile cử làm lãnh sự tại Paris, họ càng có điều kiện gần gũi nhau và tiến tới hôn nhân. Các tên tuổi văn hóa lừng lẫy của “kinh đô ánh sáng” khi đó như Pablo Picasso, Louis Aragon, Garcia Lorca… trở thành những người bạn thân thiết của cả hai người.

Một điều đáng ngạc nhiên là giữa hai vợ chồng có sự chênh lệch khá lớn về tuổi tác. Delia sinh năm 1885, trên Neruda tới 19 tuổi! Khi kết hôn với Neruda, bà đã ở vào tuổi ngoài năm mươi. Ấy vậy mà cuộc nhân duyên của họ xem ra chẳng gặp một trắc trở nào. Lý do trước nhất là bởi Delia đã biết hy sinh những năm tháng còn lại của đời mình để toàn tâm toàn ý phục vụ cho sự nghiệp của chồng. Từ khi lấy nhau, bà buông bút vẽ, quay sang công việc mới là chăm lo kinh tế cũng như sắp xếp, biên soạn lại bản thảo của Neruda. Một trong những tác phẩm hoành tráng nhất của Neruda là tập “Tráng ca nhân loại” đã thể hiện rõ nét dấu ấn của Delia: Chính bà là người biên tập cũng như vận động để tập sách được xuất bản. Trong các hồi ký viết về Neruda, bạn đọc ít nhiều được nghe nói tới ngôi nhà bên bờ Thái Bình Dương của ông, ngôi nhà được nhà thơ đặt cho cái tên thơ mộng “Hòn đảo đen”. Ngôi nhà này có được nhờ một phần lớn tài chính của Delia. Neruda bắt đầu sống ở đó từ năm 1939 và sau này, khi ông và người vợ sau chót là bà Martilde  mất đi, thi hài của cả hai người đều được chôn ngay tại mảnh đất trong khu nhà này.

Như trên đã nói, khi cưới nhau, Delia đã ở tuổi ngoài 50, và ở tuổi 35, Neruda cũng không còn thật trẻ. Bởi vậy, khó có thể tin được rằng đây là “nàng thơ” đầu tiên trong đời thi nhân, nhất là khi mới 20 tuổi, ông đã cho xuất bản tập thơ đầu tay “Hai mươi bài thơ tình và một bài ca thất vọng”, trong đó có những câu đầy “u ám”:

Nỗi bàng hoàng u uất của tình yêu
Tất cả đều chìm vào trong em
Đã đến lúc phải đi.
Cái giờ phút lạnh lùng và khắc nghiệt
Đến rồi ghi giờ khắc ấy vào bất cứ thời gian biểu nào
Anh bị ruồng bỏ như bến tàu vào buổi sớm
Anh bị em ruồng bỏ

…

Mặc dù được ấn hành khi tác giả của nó tuổi đời còn rất trẻ, song tập thơ đã kết hợp cả hai yếu tố tình yêu và tình dục. Chẳng hạn như trong bài “Thân thể đàn bà”, nhà thơ trẻ đã tả sâu, tả kỹ phút trao thân gửi phận giữa một đôi nam nữ mà theo quan điểm của một số người, nó chẳng “nên thơ” một chút nào. Tuy vậy, chỉ sau một thoáng “ngại ngần” (và cả phẫn nộ), dần dà tập thơ đã chinh phục được trái tim đang yêu của các độc giả trẻ, được ấn hành hàng trăm ngàn bản, đưa tên tuổi Neruda vào hàng ngũ những đại biểu thi ca ưu tú nhất của châu Mỹ Latinh thời ấy. Và đến nay, mặc dù là tập thơ đầu tay, song “Hai mươi bài thơ tình và một bài ca thất vọng” vẫn là tập thơ được đọc nhiều nhất của Neruda.

Đã có một số nhà nghiên cứu kỳ công đi ngược về quá khứ, những mong tìm thêm một số tình tiết mới để bổ sung cho tiểu sử của nhà thơ mà họ yêu mến. Và gần đây, tại một số nước Mỹ Latinh, người ta đã cho xuất bản một cuốn sách trong đó lần đầu tiên cái tên Laura Arrue được nhắc đến kèm theo một chuyện tình khá ly kỳ và không kém phần ngang trái.

Thì ra, vào năm 1921, khi mà Neruda vừa mới chập chững bước vào làng thơ (trước đó một năm, ông được tặng giải Nhất về thơ trong một cuộc liên hoan ở Temuco) và theo học tại Học viện Sư phạm, ông đã gặp và đem lòng yêu tha thiết cô gái Laura Arrue. Cô gái cũng nồng nhiệt đáp lại tình cảm của ông. Tuy nhiên, mối tình giữa đôi bạn trẻ đã bị bố mẹ cô gái ngăn trở. Để cách ly hai người, bố mẹ cô gái đã quyết định đưa con chuyển tới sống ở một thành phố khác. Bao nhiêu nỗi khổ đau trong thất bại tình đầu đã giúp Neruda viết nên tập thơ “Hai mươi bài thơ tình và một bài ca thất vọng” – tập thơ thu hút được sự quan tâm của giới độc giả trẻ ở Mỹ Latinh, đồng thời cũng là tập thơ bán chạy nhất ở Chile năm đó.

Không sống mãi được trong sự nhung nhớ vì xa cách, một thời gian sau, Laura đã dứt khoát quay trở về với người yêu ở Santiago, bất chấp sự phản đối dữ dội của cha mẹ. Đến đây, tình yêu của hai người đã bùng cháy mạnh mẽ hơn bao giờ hết. Tuy nhiên, một lần nữa số phận lại đẩy họ vào tình thế trớ trêu. Neruda lần lượt được điều đi làm lãnh sự tại Myanmar rồi Sri Lanka, Singapore…

Trước chuyến đi xa, Neruda đã nhờ một người bạn trai mà ông coi là thân thiết, tên gọi Omar Aros trực tiếp chuyển tới Laura những bức thư ông sẽ gửi về. Ở đây, Neruda đã vô tình phạm phải một sai lầm: Ông đâu hay biết bản thân Omar, giống như ông, cũng đem lòng yêu Laura tha thiết. Đó chính là lý do khiến anh này đã ỉm đi những bức thư nồng nàn lời lẽ nhớ thương của Neruda. Bởi quá lâu không nhận được hồi âm của người yêu, Laura ngỡ Neruda đã quên tình duyên cũ mà tận hưởng những thú vui mới trên đất khách. Cô vô cùng đau khổ. Và, trong một lần không kìm chế được, cô đã thổ lộ điều đó với Omar. Omar dại gì mà không chớp lấy thời cơ. Anh ta bày tỏ sự quan tâm săn sóc Laura. Rốt cục Omar đã đạt được mục đích của mình. Hai người kết hôn với nhau.

Về phía Neruda, bởi thư từ nhiều mà chẳng nhận được một chút lời lẽ đáp lại của Laura, thành thử ông cũng nghĩ cuộc tình của mình như vậy là đã chết chìm trong xa cách và lãng quên.

Sự thể chỉ thực sự “bung ra” sau một lần, do vô tình, Laura đã vớ được trong đống giấy tờ mà chồng cô cất giấu một số bức thư của Neruda gửi cho cô. Tình cũ bỗng xốn xang hiện về. Laura nghẹn ngào xúc động. Và cô bừng bừng phẫn nộ trước việc làm khuất tất của chồng. Cô không tiếc lời mắng nhiếc Omar, đồng thời thông báo vụ việc này cho Neruda.

Được tin, Neruda vô cùng sửng sốt. Vậy là biết bao ngày tháng ông sống trong sự dằn vặt, khắc khoải. Thậm chí, đã hai lần ông toan tự sát, may mà có một vị bác sĩ kịp thời ngăn trở.

Về lại Chile, Neruda đã có cuộc đối mặt với Omar. Ông đòi hỏi Omar phải giải thích toàn bộ sự việc. Điều này kể cũng đơn giản: Omar tâm sự rằng bản thân ông cũng yêu Laura, bởi vậy mới có hành động kể trên. Và ông mong được Neruda tha thứ.

Năm 1977, Omar bị giết chết bởi một bọn cướp hung hãn. Chín năm sau, Laura tử nạn trong một trận hỏa hoạn ngay tại nhà riêng của mình.

Dù sao, trước đó nhiều năm, người đàn bà này cũng đã được hưởng sự bù đắp tình cảm từ phía người mình thực yêu. Sau khi chính thức tha thứ cho hành động man trá của Omar, Neruda lập tức nối lại mối dây tình cảm với Laura. Cứ thế, mối quan hệ của họ kéo dài tới gần hai chục năm trời. Omar hoàn toàn nhận biết được, song ông ta chỉ còn cách là cùng với Neruda, Laura giữ sao cho kín chuyện đó.

Sinh thời, Neruda từng được xem là một người thiếu tự tin. Về hình thức, ông thuộc diện… xấu trai. Tuy nhiên, chính tài làm thơ đã giúp ông chinh phục được trái tim của nhiều phụ nữ. Tình không kể tuổi, ở thời trẻ trai, ông từng yêu và chung sống với những người đàn bà đáng tuổi… mẹ ông. Sau này, khi đã luống tuổi, trái tim yêu đương của ông vẫn không ngừng rung nhịp đập. Và trong lúc si mê không làm chủ được tình cảm, ông đã yêu cả cháu gái của vợ (tức cháu của bà Martilde Urrutia). Cuộc đời của một nhà thơ sống bằng nghề ngoại giao dù luôn di chuyển khắp đó đây song bên Neruda không bao giờ thiếu những bóng hồng. Về chuyện này, bà Claretta Cerio – người đã cho Neruda cư ngụ một thời gian dài tại một biệt thự của mình ở đảo Capri, miền Nam nước Ý khi ông bị chính quyền của Tổng thống Gonzalez Videla truy nã hồi những năm năm mươi (của thế kỷ trước) đã kể lại: “Chúng tôi biết ông là một người đi trốn, bởi vậy mà chúng tôi hết sức ngạc nhiên khi thấy hết người này đến người khác đến thăm ông, ai cũng mang theo hành lý đầy đồ đạc”.

Không phải đơn thuần mà nhiều nhà nghiên cứu văn học đã đánh giá: Trước sau, những tuyệt tác văn học của Neruda không nằm ở mảng thơ chính luận mà ở mảng… thơ tình.

Nguyễn Khắc Hoan