Ai là người đầu tiên đã dịch "Chiều Matxcơva" ra tiếng Việt?

Những người Việt Nam yêu nước Nga, yêu nhạc Nga, không ai là không biết hai tình khúc sâu lắng “Chiều Matxcơva” và “Đôi bờ”. Đó là những ca khúc đã trở thành kinh điển trong suốt nửa thế kỷ qua, chúng nổi tiếng không chỉ ở Việt Nam mà nhiều nước trên thế giới. Nhưng ai là người đầu tiên đã dịch lời của chúng sang tiếng Việt và dịch trong hoàn cảnh nào thì còn rất ít người yêu nhạc được biết.
“Podmoskovnye Vechera” là một trong những ca khúc được đề nghị phát thanh nhiều nhất theo thư yêu cầu của thính giả Liên Xô. Kể từ năm 1964, giai điệu của nó được lấy làm nhạc hiệu của Đài Phát thanh Tin tức và Âm nhạc Mayak (Hải đăng) ở Liên Xô.

Từ sau Festival Thanh niên và Sinh viên Thế giới ở Matxcơva, “Podmoskovnye Vechera” đã đến với công chúng Việt Nam và cũng mau chóng chinh phục trái tim người yêu nhạc, với các tên gọi khác nhau: “Chiều Matxcơva”, “Chiều ngoại ô Matxcơva”, “Chiều ngoại thành Matxcơva”…

Có nhiều bản dịch tiếng Việt của ca khúc, trong đó, bản sau đây được coi là Việt hóa hoàn hảo nhất, hợp với giai điệu một cách không thể ngọt ngào hơn:

Chiều thanh vắng là đây âm thầm gió rì rào

Rừng cây chim muông lắng xuống canh thâu

Hỡi em thấu chăng tình, trong lòng bao trìu mến

Matxcơva bên chiều vắng thanh bình…

Khi về tới Việt Nam “Chiều Matxcơva” đã trở thành bài hát Nga “đi cùng năm tháng” cùng với những tình khúc nổi tiếng khác như Kachiusa,Triệu bông hồng, Kalinka,… “Chiều Matxcơva” đã gắn bó với tên tuổi các ca sĩ như: Trung Kiên, Quang Thọ, Quang Huy…

Vẫn theo tác giả Đỗ Trọng Nga: Đã nửa thế kỷ qua, tên người dịch bản tiếng Việt của “Chiều Matxcơva” là một bí ẩn và bản dịch, dù được rất nhiều người thuộc lòng, cho đến nay vẫn bị coi là “khuyết danh”. (Đáng tiếc là, ngay cả Từ điển mở Wikipedia tiếng Việt, trong phần giới thiệu về tình khúc “Chiều Matxcơva” cũng mở ngoặc phần Lời Việt là “Người dịch khuyết danh”; còn phần lời Việt tình khúc “Đôi bờ” thì để trống phần dẫn nguồn).

Từng có nhiều ý kiến cho rằng ca sĩ, NSND Trung Kiên là tác giả phần lời tiếng Việt, song chính ông đã phủ nhận. Dịch giả Dương Tường thì đoán đó có thể là Ngô Vĩnh Viễn (1924-1994) - người có mặt tại Festival Thanh niên và Sinh viên Thế giới tổ chức tại Matxcơva năm 1957. Ông Viễn, bút danh Nguyễn Vĩnh, từng dịch một số tác phẩm văn học nổi tiếng của thế giới sang tiếng Việt, như Chuông nguyện hồn ai, Truyện ngắn O.Henry…

Tuy nhiên, ông Viễn đã mất nên cũng không có cách nào kiểm định lại phỏng đoán của dịch giả Dương Tường. Thêm nữa, cho dù ông có mặt tại Festival nhưng điều đó không chứng tỏ ông là tác giả của bản dịch hoàn hảo nhất. “Chiều Matxcơva” có nhiều bản tiếng Việt khác nhau, không chỉ của các nhạc sĩ mà còn của các lưu học sinh hay những người từng công tác bên Nga.

Giờ đây, không chỉ “Chiều Matxcơva” mà “Đôi bờ” đều đã trở thành những bản tình ca Nga ngọt ngào luôn chinh phục, ngự trị tâm hồn những người Việt Nam đã từng đến Nga và cả những ai yêu nhạc nhưng chưa bao giờ đặt chân lên mảnh đất đầy tuyết trắng ấy. Nhiều người đã thuộc lòng lời Việt:

Dòng sông nước nhẹ trôi xuôi về phía chân trời

Màn đêm lung linh sáng ánh trăng soi

Vời vợi xa thoáng đưa lời đây bài ca đầm ấm

Matxcơva chứa chan vui trong chiều vắng yêu đời …

*

Đêm dài qua, dưới mưa rơi, em mong chờ anh tới

Cây cỏ hoa như nói nên lời, em hạnh phúc nhất đời

Lòng em riêng biết có yêu anh, giữa tình đôi lứa ta,

một dòng sông sóng nước long lanh, đôi bờ đâu cách xa…

Nhưng còn rất ít người yêu nhạc nước ta biết điều này: người đầu tiên dịch “Chiều Mátxcơva” ra tiếng Việt là ông Vương Thịnh.

Sinh năm 1934 quê tại Bắc Giang, ông Vương Thịnh từng là một cựu chiến binh của Đại đoàn 308 từ 1949. Những năm 1951-1954, ông là Học viên thiếu sinh quân tại Trung Quốc. Ông cũng là một trong hàng trăm học viên Việt Nam được học lớp Nga ngữ đầu tiên ở Matxcơva những năm 1954-1956.

Theo Đại tá Nguyễn Đăng Nguyên, một người bạn thân thiết của ông Thịnh cho biết: Cùng là học viên lớp Nga ngữ tại Liên Xô với ông Vương Thịnh hồi đó, có nhiều người sau này đã thành danh như ông Vũ Khoan (nguyên Phó Thủ tướng Chính phủ); ông Nguyễn Nhạc (nguyên Thứ trưởng Bộ Đầu tư và Phát triển); ông Hồ Huấn Nghiêm (nguyên Thứ trưởng Bộ Thương mại); bà Hồ Thể Lan (nguyên là Người phát ngôn của Bộ Ngoại giao Việt Nam)…

Những năm 1957 – 1960 và 1969 – 1971, ông Vương Thịnh được Nhà nước ta cử sang Liên Xô, công tác tại Ban Tiếng Việt của Đài Phát thanh Matxcơva, làm Biên tập và Phát thanh viên tiếng Việt cho Đài này.

Do có năng khiếu thơ ca (ông Vương Thịnh đã cho xuất bản tập thơ “Một thoáng trong đời”, Nhà xuất bản Văn học ấn hành năm 1997) và yêu thích âm nhạc từ nhỏ, nên khi được cử sang Liên Xô công tác, ông Vương Thịnh đã tự dịch ca khúc “Chiều Mátxcơva” đang nổi tiếng hồi đó ra tiếng Việt. Sau đó, ông còn cộng tác với Cao Thụy (sau là Đạo diễn Điện ảnh) dịch tiếp ca khúc “Đôi bờ”.

Đại tá Vương Hồng Trường và những người anh em ông Vương Thịnh cho biết: Đầu thập kỷ 60, sau khi từ Liên Xô trở về nước, cùng gia đình sống ở Khu tập thể Đài Tiếng nói Việt Nam tại số 5 Trần Phú, Hà Nội, hai ca khúc trên đã được ông Vương Thịnh cho in thành tờ gấp khổ nhỏ, phát hành hàng ngàn bản ở miền Bắc. “Chiều Mátxcơva” và “Đôi bờ” đã nhanh chóng được người yêu âm nhạc Việt Nam đón nhận.

Ông Vương Thịnh từng công tác nhiều năm trong lĩnh vực báo chí, phát thanh, truyền hình với tư cách là phóng viên, biên tập viên, bình luận viên về các vần đề quốc tế, cuối cùng là Vụ trưởng Vụ Đối ngọai Bộ Văn hóa – Thông tin. Sau ngày nghỉ hưu, ông Vương Thịnh cùng vợ là bà Trương Thị Ký (nguyên là cán bộ Kỹ thuật của Đài Truyền hình Việt Nam), về sống những năm cuối đời ở 49 phố Nguyên Hồng, Hà Nội.

Ông Vương Thịnh - tác giả lời Việt đầu tiên của các tình khúc Nga nổi tiếng “Chiều Matxcơva” và “Đôi bờ” đã trút hơi thở cuối cùng hồi 15 giờ ngày 10-7-2010 tại Bệnh viện Hữu Nghị. Lễ viếng ông sẽ được tổ chức trang trọng từ 14 giờ ngày 13-7-2010, tại Nhà Tang lễ số 5 Trần Thánh Tông, Hà Nội. Xin thắp một nén hương tưởng nhớ tới Ông. Cầu chúc hương hồn Ông siêu thoát nơi miền Cực Lạc.

Hà Nội, 11-7-2010

Đặng Vương Hưng

Ca khúc "Chiều Matxcơva"

Ca khúc "Đôi bờ"